Nieuwe richtlijn voor strafvordering mensenhandel
De maximumstraf voor seksuele uitbuiting van minderjarigen is 15 jaar gevangenisstraf. Uit onderzoek van Defence for Children - ECPAT blijkt dat gemiddeld een half jaar tot een jaar gevangenisstraf wordt opgelegd. Defence for Children - ECPAT vindt dat deze straffen geen rechtdoen aan wat minderjarige slachtoffers is aangedaan. Ook het OM is met een nieuwe richtlijn met hogere strafeisen gekomen, deze heeft het OM op 27 oktober 2021 gepubliceerd.
In deze richtlijn worden diverse vormen van uitbuiting uitgewerkt (seksuele uitbuiting, dienstbaarheid en arbeidsuitbuiting, criminele uitbuiting en gedwongen bedelarij), evenals de strafmaat beïnvloedende factoren. De (basis)straffen voor mensenhandel in de zin van seksuele uitbuiting, zijn hoger dan voor niet-seksuele uitbuiting. Dit vanwege de grove inbreuk op de lichamelijke en geestelijke integriteit van slachtoffers.
Het uitgangspunt in de richtlijn is een onvoorwaardelijke gevangenisstraf voor seksuele uitbuiting, dat is gepleegd ten aanzien van één slachtoffer, exclusief strafmaat beïnvloedende omstandigheden. Als een uitbuiter dus meerdere slachtoffers maakt, wordt de strafeis per slachtoffer opgeteld. Eerder was dit niet zo. Als een uitbuiter dan meerdere slachtoffers had gemaakt, viel de strafeis relatief lager uit.
De richtlijn geeft helder weer hoeveel maanden gevangenisstraf wordt geëist, per slachtoffer, ten opzichte van de pleegperiode. Voor seksuele uitbuiting waarbij (nog) geen seksuele handelingen zijn verricht zonder daadwerkelijke tewerkstelling (wanneer enkel sprake is van het oogmerk van uitbuiting) is de eis zes tot twaalf maanden gevangenisstraf. In geval van seksuele uitbuiting inclusief seksuele handelingen is het uitganspunt een gevangenisstraf van 24 maanden per slachtoffer wanneer één dag is gewerkt en het slachtoffer dus één dag is uitgebuit. Naarmate de uitbuiting langer duurt, wordt een hogere straf geëist. Voor één tot zeven dagen uitbuiting geldt 24 tot 36 maanden gevangenisstraf, voor een tot vier weken geldt 36 tot 48 maanden gevangenisstraf en bij meer dan een maand uitbuiting, meer dan 48 maanden gevangenisstraf. Als een slachtoffer minderjarig is, geldt dit als een strafverzwarende omstandigheid.
Het is opvallend dat er een groot verschil is tussen de richtlijn van het Openbaar Ministerie en de Oriëntatiepunten voor straftoemeting van de rechtspraak in mensenhandelzaken, die ook recent zijn verschenen (mei 2021). In de oriëntatiepunten wordt uitgegaan van korte onvoorwaardelijke gevangenisstraf en een taakstraf of vier maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf als een beperkte inbreuk is gemaakt op de grondrechten en de autonomie van het slachtoffer. Overigens worden dit dertig maanden als hier een grote inbreuk op is gemaakt. In geval van minderjarigen geldt als oriëntatiepunt zes maanden onvoorwaardelijke gevangenisstraf als nog geen uitbuiting heeft plaatsgevonden en negen maanden als een minderjarige wel seksueel is uitgebuit.
Uit eerder onderzoek van Defence for Children - ECPAT naar straftoemeting in zaken van seksuele uitbuiting van minderjarigen blijkt dat de meeste daders tussen de één en twee jaar in detentie verblijven. Gekeken naar het gemiddelde van alle opgelegde straffen, is dit verblijf in detentie korter, namelijk zes maanden tot één jaar. Defence for Children – ECPAT heeft de vraag opgeworpen of deze straffen rechtdoen aan de ernst van het delict en aan de gevolgen voor minderjarige slachtoffers.
Het Openbaar Ministerie stelde zich deze vraag ook en komt nu met hogere straffen en een strafeis per slachtoffer. De gevolgen voor elk individueel slachtoffer zijn tenslotte ernstig en het kan niet bestaan dat de uitbuiter relatief gezien een lagere straf krijgt als er meer slachtoffers zijn gemaakt. Wel is nog de vraag hoe deze richtlijn van het OM zich verhoudt tot de oriëntatiepunten voor straftoemeting van de rechtspraak. En welke invloed deze hebben op de straftoemeting.
Defende for Children - ECPAT hoopt dat deze nieuwe ontwikkelingen ook leiden tot begrijpelijker uitspraken en straftoemeting. Uit ons onderzoek blijkt dat onvoldoende wordt uitgedrukt hoe de hoogte van de straf is bepaald, waardoor de straftoemeting gedeeltelijk onbegrijpelijk blijft. Defence for Children – ECPAT beveelt aan meer aandacht te besteden aan strafmotivering wanneer het gaat om seksuele uitbuiting van minderjarigen.