De politie kreeg in 2019 in totaal 1.761 meldingen over vermiste kinderen uit gesloten jeugdzorginstellingen, blijkt uit cijfers die Argos bij de politie opvroeg. Het aantal meldingen vanuit gesloten instellingen valt op, omdat gesloten jeugdzorg wordt toegepast om weglopen te voorkomen. Een rechter beslist of een minderjarige in een gesloten setting wordt geplaatst, ze zitten daar omdat ze beschermd moeten worden tegen zichzelf of de buitenwereld. Iara de Witte van Defence for Children – ECPAT vindt het zeer zorgelijk dat er zoveel kinderen weglopen. Het probleem lijkt moeilijk op te lossen, zoals ook uit blijkt onze quickscan (2019) naar verdwijningen uit de jeugdhulp. “Kinderen die weglopen zijn kwetsbaar voor misbruik, ze hebben seks met mannen in ruil voor onderdak, drugs en soms een beetje geld.” Het komt voor dat loverboys ‘gewoon buiten het hek wachten’. “Die weten dat meisjes op vrijdagmiddag de instelling verlaten voor verlof.”

Geen duidelijke cijfers

De politie kreeg vorig jaar in totaal bijna vijftienduizend meldingen van vermiste kinderen. Ongeveer zevenduizend daarvan zijn afkomstig uit jeugdzorginstellingen. Uit het onderzoek van Argos blijkt dat onduidelijk is hoeveel kinderen er weglopen per instelling en waarom ze verdwijnen. Argos benaderde alle elf JeugdzorgPlus-aanbieders, waar soms meerdere instellingen onder vallen. Instellingen lijken kinderen die weglopen op verschillende manieren te registreren. Daarbij kan het ook gaan om kinderen die langer wegblijven van verlof. Bij navraag door Argos blijkt ook dat de meeste kinderen vanzelf weer terugkomen. De groep weglopers is heel kwetsbaar, organisatie Lumos onderzocht de 145 zaken van seksuele uitbuiting van minderjarigen die Defence for Children – ECPAT dit jaar heeft geanalyseerd rondom straftoemeting in mensenhandel zaken. Hieruit blijkt dat in 35 van de 145 zaken een relatie te leggen is tussen verblijf in een jeugdhulpinstelling en (herhaalde) uitbuiting.

Gebrek aan toekomstperspectief

“Dit is zeer zorgelijk!” Volgens De Witte doet Jeugdzorg er goed aan landelijke, vergelijkbare gegevens te hebben over de aard en omvang van het weglopen van kinderen uit instellingen. “Zo kunnen ze van elkaar leren en tot verbeterpunten komen. Wat maakt nou het verschil tussen een instelling met negentig weglopers in een jaar en één met negentig weglopers in een maand?” Instellingen geven zelf aan dat kinderen soms weglopen omdat ze zich onveilig voelen of een gebrek aan toekomstperspectief ervaren. Een stap in de goede richting is volgens De Witte dat sommige instellingen cijfers over kinderen die weglopen al scherp bijhouden en analyseren. Dat is belangrijk om deze kinderen de juiste hulp te bieden, benadrukt ze. “Dat weglopen zegt iets over hoe succesvol wij zijn in het beschermen van deze kinderen.”

"Ik had geen doel"

De aanpak van instellingen en de politie bij verdwijningen van (vermoedelijke) slachtoffers van seksuele uitbuiting uit jeugdinstellingen is in de quikscan van 2019 vergeleken met aanbevelingen van de Ombudsman (2013) en Commissie Azough (2014) om weglopen uit de zorg aan te pakken. De  meeste aanbevelingen blijken nog opvolging te verdienen. Volgens het VN-Kinderrechtenverdrag is het de taak van de overheid om kinderen de juiste hulp en zorg te bieden zodat zij zich goed kunnen blijven ontwikkelen. Instellingen schieten hierin te kort. Jongeren keren niet terug van verlof of lopen weg naar een fout vriendje of netwerk, omdat ze weinig perspectief zien. “Ik had niets te verliezen. Ik had geen doel.” De geïnterviewde jongeren noemen de bejegening en het gevoel niet gehoord te worden als reden om weg te lopen: “Wat jeugdzorg vanaf het begin niet deed, was luisteren naar mij”, zegt Amina (18 jaar): “Als ik goed was behandeld in de jeugdzorg, was ik niet zo vaak weggelopen. Het is pure onmacht.”

Het niet aanslaan of uitblijven van (gespecialiseerde) behandeling is ook een oorzaak van weglopen. De bevindingen van Argos en eerder ook de quickscan roepen de vraag op of de inzet van gesloten jeugdzorg bij deze problematiek wel effectief en gerechtvaardigd is, nu weglopen hiermee niet volledig kan worden voorkomen en juist de omstandigheden in de gesloten instelling een oorzaak voor weglopen kunnen zijn.

Meer informatie

• ARGOS: politie krijgt duizenden meldingen over vermiste jeugdzorgkinderen
• Quickscan ‘Minderjarige slachtoffers van seksuele uitbuiting die weglopen uit de instelling‘
• Onderzoek Lumos ‘Cracks in the system’ 
• Publicatie ‘Bestraffing van seksuele uitbuiting van minderjarigen gewogen’ 
• Lees over het project ‘Weglopers in de zorg’