Slachtoffers van uitbuiting blijven zitten met schulden
Mensenhandel veroorzaakt diepe wonden bij slachtoffers. Hun herstelproces is complex en duurt vaak lang. Terwijl het herstel hun volledige focus vereist, worstelen veel slachtoffers nogal eens met schulden die door hun uitbuiter zijn ontstaan. De gevolgen van deze financiële problemen zijn groot, en zitten hun toekomst in de weg. Defence for Children Nederland en Centrum Kinderhandel en Mensenhandel (CKM) deden onderzoek naar de mogelijkheden en knelpunten om slachtoffers schadeloos te stellen voor schulden die door de uitbuiting zijn ontstaan. Zij roepen de minister van Justitie en Veiligheid, als trekker van de aanpak van mensenhandel, op tot actie.
Onterecht opgezadeld met schuld
Mensenhandelaren buiten slachtoffers vaak zowel seksueel als crimineel uit. Zo moeten zij soms telefoonabonnementen of leningen afsluiten, of auto’s op hun naam zetten – waarmee vervolgens andere personen rijden en verkeersovertredingen begaan. Ook moeten slachtoffers onder dwang frauderen met toeslagen of hun pinpas afgeven, die vervolgens wordt gebruikt bij witwaspraktijken. Na de uitbuitingssituatie blijft het slachtoffer, zelfs als de dader wordt veroordeeld, met schulden achter.
Stress om schulden staat herstel in de weg
Defence for Children Nederland en CKM vinden dat dit moet veranderen. Shamir Ceuleers, CKM: “Slachtoffers hebben deze schulden niet veroorzaakt, maar worden er wel verantwoordelijk voor gehouden. De stress die de problemen met de schuldeisers veroorzaken, staat een succesvolle behandeling in de weg. Kwijtschelding van de schulden is noodzakelijk, zodat slachtoffers niet belemmerd worden door de schuldenlast van hun traumatische verleden en zich volledig kunnen richten op de toekomst.”
Zelden via de rechter op dader verhaald
De praktijk is echter weerbarstig. In theorie kunnen slachtoffers zowel officiële als informele schulden via het strafrecht of het civiel recht op de dader verhalen. Waarom dit echter zelden lukt, moet volgens Defence for Children Nederland en CKM nader worden onderzocht. Ceuleers: “Het is bekend dat slachtoffers vaak geen aangifte durven of kunnen doen, terwijl aangifte een vereiste is om op schadevergoeding aanspraak te kunnen maken. Het is belangrijk dat beleidsmakers onderzoeken hoe slachtoffers de schade wél succesvol via het strafrecht en civielrecht op de dader kunnen verhalen. Ook wanneer zij geen aangifte kunnen of durven doen.”
Slachtoffers kunnen verder in aanmerking komen voor een eenmalige schadevergoeding van het Schadefonds Geweldsmisdrijven, maar daarvoor is ‘objectief bewijs’ van het misdrijf vereist, wat vaak moeilijk is om aan te tonen. Defence for Children Nederland en CKM zouden graag zien dat dat slachtoffers van seksuele uitbuiting makkelijker aanspraak kunnen maken op schadevergoeding.
Schuldeisers hebben zorgplicht en rol in signalering
Een belangrijk deel van de schulden hebben slachtoffers bij telecombedrijven, banken, verzekeraars en overheidsinstanties als CJIB en RDW. Uit het onderzoek blijkt dat deze schuldeisers veelal zoekende zijn naar hun rol in het signaleren van misstanden. Defence for Children Nederland en CKM bevelen deze organisaties aan om hun signalerende capaciteit te versterken. Dat kan bijvoorbeeld door een aandachtsfunctionaris uitbuiting aan te stellen en samen te werken met zorgcoördinatoren mensenhandel en andere experts. Ook kunnen schuldeisers hulpinstanties op hun website vermelden. Samenwerking tussen schuldeisers, hulpverleners en slachtoffers is cruciaal om duurzame oplossingen te vinden en de risico’s op hernieuwde uitbuiting te verminderen. Op dit gebied is er nog veel te behalen.
Tips voor hulpverleners
Het onderzoek bevat een factsheet met tips en adviezen voor (schuld)hulpverleners die slachtoffers ondersteunen. Joost van Ballegooijen, Defence for Children Nederland: “Het is belangrijk om in eerste instantie de financiële druk te verminderen, bijvoorbeeld door de schulden tijdelijk te laten bevriezen. In de aangifte en het strafproces dienen alle schulden die het gevolg zijn van de uitbuiting te worden meegenomen, zodat die op de uitbuiter verhaald kunnen worden. Het gesprek aangaan met schuldeisers om mogelijkheden voor (gedeeltelijke) kwijtschelding te bespreken, kan succesvol zijn. Maar net zo belangrijk is het dat het slachtoffer zich door de hulpverlener en instanties gehoord voelt en geloofd wordt.”