Nederlandse leeftijdsschouw niet in lijn met belang van het kind
Verschillende rechtbanken hebben in uitspraken kritiek geuit op de manier waarop de leeftijd van onbegeleide kinderen en jongeren in de Nederlandse asielprocedure wordt vastgesteld. De Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en de Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel (AVIM) trachten de leeftijd op basis van eigen waarneming vast te stellen. Deze zogeheten leeftijdsschouw is niet wetenschappelijk onderbouwd. Daar komt bij dat er onvoldoende rekening wordt gehouden met culturele verschillen. Het principe van het voordeel van de twijfel wordt bovendien, ten onrechte, zelden tot nooit toegepast. Defence for Children roept op tot herziening van de Nederlandse leeftijdsschouw.
Leeftijdsschouw in het kort
Als een jongere die verklaart nog geen 18 jaar te zijn dit niet kan onderbouwen met documenten, voeren ambtenaren van de IND en de AVIM afzonderlijk van elkaar een leeftijdsschouw uit. Bij de schouw kijken de ambtenaren naar (1) het uiterlijk, (2) het gedrag en (3) de verklaringen van de jongere. Wanneer beide instanties concluderen dat er sprake is van ‘evidente minderjarigheid’ wordt uitgegaan van de opgegeven leeftijd. Wanneer ze concluderen dat er sprake is van ‘evidente meerderjarigheid’ wordt de opgegeven leeftijd aangepast naar 18+. In alle andere gevallen, dat wil zeggen als beide instanties tot de conclusie komen dat er twijfel bestaat of als de uitkomsten van de IND en de AVIM van elkaar afwijken, moet er nader onderzoek worden gedaan naar de opgegeven leeftijd. In dat geval onderzoekt de IND eerst of er sprake is van een geregistreerde leeftijd in een andere lidstaat van de EU. Als dat niet het geval is, kan de IND een medisch leeftijdsonderzoek laten uitvoeren door artsen en radiologen van de Forensisch Medische Maatschappij Utrecht (FMMU).
In ongeveer 70% procent van de zaken wordt er getwijfeld aan de leeftijd. Het komt daarbij regelmatig voor dat schouwers van de IND en de AVIM tot verschillende conclusies komen, terwijl ze zich op dezelfde waarnemingen en verklaringen baseren en ze dezelfde training hebben doorlopen. Afgezien van die driedaagse training gelden er geen verdere (opleidings)eisen. Dat staat in Werkinstructie 2018/19, het beleidsdocument van de IND voor leeftijdsbepaling. Uit de Werkinstructie blijkt nergens dat de toegepaste leeftijdsschouw een wetenschappelijk basis heeft.
Rechtbanken kritisch over leeftijdsschouw
Begin 2023 plaatsten diverse rechtbanken in een serie uitspraken vraagtekens bij de leeftijdsschouw van de AVIM en de IND. Zij oordeelden dat niet inzichtelijk was gemaakt op basis waarvan conclusies waren getrokken over de leeftijd van de betrokken jongeren. Zo vond de rechtbank Roermond dat onduidelijk was welke lichamelijke kenmerken en feitelijke gedragingen tijdens het gehoor tot welke conclusie over leeftijd hadden geleid. Daarnaast waren culturele verschillen onvoldoende betrokken bij het observeren en interpreteren van lichamelijke kenmerken en feitelijke gedragingen van de jongere. De rechtbank zei voorts dat de leeftijdsschouw in haar huidige vorm een wetenschappelijke basis mist. Dit blijkt ook uit de Werkinstructie van de IND.
De IND heeft hoger beroep ingesteld tegen een van de andere kritische rechtbankuitspraken, wat betekent dat de hoogste bestuursrechter zich het komende jaar over de praktijk van de leeftijdsschouw buigt.
Leeftijdsbepaling volgens het VN-Kinderrechtencomité
In General Comment nr. 23 van het VN-Kinderrechtencomité staan waarborgen voor een kindvriendelijke leeftijdsbepaling. Op basis hiervan heeft het comité diverse keren klachten over leeftijdsonderzoeken die de kinderrechtelijke toets niet konden doorstaan, gegrond verklaard. Bij een verantwoorde leeftijdsbepaling hoort dat gespecialiseerde kinderartsen of gedragswetenschappers de fysieke en psychologische ontwikkeling van jongeren grondig beoordelen. Deze beoordeling moet op een kindvriendelijke, genderbewuste en cultureel verantwoorde manier gebeuren. Beschikbare documenten moeten als authentiek worden beschouwd, tenzij er bewijs voor het tegendeel is. Verklaringen van de jongeren en hun ouders of familieleden dienen ook te worden meegewogen. Tot slot moet de jongere, aldus het comité, altijd het voordeel van de twijfel krijgen.
Nederlandse leeftijdsschouw dringend aan herziening toe
Defence for Children onderschrijft de kritiek van de rechtbanken op de Nederlandse leeftijdsschouw. Deze is niet in lijn met het het belang van het kind zoals opgenomen in het VN-Kinderrechtenverdrag. Het leidt ertoe dat jongeren in de asielprocedure ten onrechte worden uitgesloten van de bescherming die het VN-Kinderrechtenverdrag biedt. Leeftijdsonderzoek hoort alleen te worden uitgevoerd door een multidisciplinair team met expertise op het gebied van de etnische en culturele achtergrond van de betreffende jongere, zodat er een wetenschappelijk onderbouwde conclusie kan worden getrokken. Het team dient bij de leeftijdsbepaling fysieke, ontwikkelings-, psychologische, culturele en omgevingsfactoren mee te wegen. Tot slot is het van belang dat er aandacht is voor kinderrechten en het principe van het voordeel van de twijfel. We zijn benieuwd naar de uitspraak in hoger beroep en hopen dat de hoogste bestuursrechter een streep zet door de huidige praktijk van leeftijdsschouwen.
Meer informatie: