De staatssecretaris van Justitie en Veiligheid moet niet-begeleide minderjarige asielzoekers recht op verblijf toekennen als er geen adequate opvang is in het land van herkomst. Als peildatum voor de minderjarigheid geldt de datum van de asielaanvraag. Dat bepaalde de rechtbank Den Bosch afgelopen week in de nasleep van het arrest van het Hof van Justitie van de EU in de zaak TQ. De rechtbank tikt de staatssecretaris in de uitspraak (wederom) hard op de vingers wegens het gevoerde beleid. Omdat de staatssecretaris nog steeds niet conform de uitspraak TQ handelt, voorziet de rechtbank zelf in de zaak door opdracht te geven de betreffende, inmiddels meerderjarige, niet-begeleide asielzoeker een verblijfsvergunning toe te kennen.

De zaak TQ: Alleen terugkeerbesluit bij adequate opvang

Tot voor kort onderzocht de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) bij het nemen van een terugkeerbesluit niet of niet-begeleide minderjarige asielzoekers van vijftien jaar of ouder in het herkomstland wel adequaat opgevangen worden. In de zaak TQ bepaalde het Hof van Justitie van de EU begin dit jaar echter dat de IND zo’n terugkeerbesluit pas mag nemen als vaststaat dat die adequate opvang voorhanden is. De leeftijd van de betreffende niet-begeleide minderjarige doet daarbij niet ter zake. De rechtbank den Bosch heeft in twee opeenvolgende uitspraken aangegeven hoe aan deze uitspraak uitvoering dient te worden gegeven.

In de eerste uitspraak van 15 februari 2021 lichtte de rechtbank een tipje van de sluier op. In deze zaak had de IND het terugkeerbesluit in reactie op het arrest TQ weliswaar ingetrokken, maar geen verblijfsrecht toegekend aan de betreffende minderjarige. De rechtbank oordeelde dat de staatssecretaris door enkel het terugkeerbesluit in te trekken geen correcte uitvoering gaf aan het arrest TQ en daarmee aan het Europese recht. De rechtbank stelde zelfs dat de staatssecretaris het arrest van het Europese Hof had omzeild door geen beslissing te nemen over de rechtmatigheid van het verblijf van de jongere.

Geen adequate opvang: Verblijf rechtmatig vanaf datum asielaanvraag

Hoewel het Europese Hof niet expliciet overwoog dat er verblijfsrecht moet worden toegekend als er geen adequate opvang is, volgt uit het TQ-arrest wel dat onzekerheid omtrent het verblijfsrecht moet worden voorkomen. Een situatie waarin het voor de niet-begeleide minderjarige onduidelijk is wat zijn wettelijke status is en wat zijn toekomst zal zijn, is naar het oordeel van het Hof niet in het belang van het kind. Het toekennen van een nationaal verblijfsrecht lijkt de enige optie die het Hof openlaat.

Dat erkent de rechtbank Den Bosch nu in haar op 15 maart gedane (eind)uitspraak. De rechtbank bepaalt dat als de afwijzing van een asielaanvraag van een niet-begeleide minderjarige niet tegelijkertijd ook een terugkeerbesluit is, de minderjarige rechtmatig in Nederland verblijft. Dat geldt vanaf de datum van de asielaanvraag en niet (pas) vanaf de datum van de afwijzing van de asielaanvraag. Dat betekent dat een niet-begeleide minderjarige, voor wie er in het land van herkomst geen adequate opvang is, recht heeft op verblijf als hij/zij op het moment van de aanvraag minderjarig was.

De rechtbank overweegt expliciet niet in te zien waarom de staatssecretaris tijd zou moeten krijgen om het beleid in lijn met het TQ-arrest te brengen. Volgens de rechtbank poogt de staatssecretaris ‘met een nieuwe handelwijze de kennelijk onwenselijk geachte gevolgen van TQ te voorkomen.’ De rechtbank stelt dat de staatssecretaris daarbij ‘oneigenlijk en onbehoorlijk gebruik maakt van zijn positie als beslisautoriteit’. Omdat de staatssecretaris nog steeds niet conform de uitspraak TQ handelt, voorziet de rechtbank zelf in de zaak door opdracht te geven een verblijfsvergunning toe te kennen aan de betreffende, inmiddels meerderjarige, niet-begeleide asielzoeker.

Leeftijd buitenschuld-beleid aanpassen is onvoldoende

Opvallend is dat de rechtbank in de uitspraak zegt dat de staatssecretaris alleen maar hoeft te bepalen dat het huidige speciale buitenschuld-beleid ook van toepassing is op minderjarigen die tijdens hun asielaanvraag ouder waren dan vijftien jaar. Defence for Children is echter van mening dat dit onvoldoende is. De praktijk leert dat het huidige onderzoek naar adequate opvang niet grondig wordt gedaan en dat daarbij onvoldoende rekening wordt gehouden met het belang van het kind. Op onze Kinderrechtenhelpdesk is slechts één zaak bekend waarin een buitenschuld-vergunning is verleend. Dit is extreem weinig, aangezien die mogelijkheid al sinds 2013 openstaat. Door het huidige buitenschuld-beleid van toepassing te laten zijn op alle niet-begeleide minderjarigen, wordt naar onze mening niet (volledig) voldaan aan het oordeel van het Europese Hof in de zaak TQ.

De implicaties daarvan strekken namelijk verder. Defence for Children is van mening dat het substantieve beoordelingskader voor adequate opvang binnen het huidige beleid moet worden aangepast. Daarbij moet rekening worden gehouden met het belang van het kind, waaronder de bijzondere kwetsbaarheid en de fysieke en mentale gezondheid van de minderjarige, het verblijf in een pleeggezin en de sociale omgeving. Dit zijn omstandigheden die niet alleen betrekking hebben op de situatie in het land van herkomst, maar ook op de situatie van de minderjarige in Nederland.

Belang van kind vraagt om daadwerkelijke aanpassing beleid

De staatssecretaris is inmiddels in meerdere zaken die gaan over niet-begeleide minderjarige asielzoekers begonnen met het intrekken van terugkeerbesluiten. In nieuwe zaken worden voorlopig geen terugkeerbesluiten meer uitgevaardigd. Marie-Christine Alting von Geusau, juridisch medewerker Kinderrechten en Migratie: “Het arrest in de zaak TQ toont aan dat het beleid voor niet-begeleide minderjarigen al jaren niet in lijn is met het Europese recht. De staatssecretaris moet daarom zo snel mogelijk het beleid aanpassen en in lijn brengen met het belang van het kind. Ook moet de schade voor kinderen die geen verblijfsvergunning kregen, ondanks het feit dat adequate opvang in het land van herkomst ontbrak, worden hersteld.”

Meer informatie:

• Hof van Justitie: Nederlands beleid alleenstaande minderjarige asielzoekers in strijd met Europees recht
• IND mag baanbrekend arrest Europese Hof van Justitie niet omzeilen, zegt rechtbank Den Bosch
• De einduitspraak van de rechtbank Den Bosch van 15 maart 2021