Tijdens een bijeenkomst over kinderrechten in nationaal en lokaal beleid sprak Ayça Tokat-Ozdemir, juridisch adviseur bij Defence for Children Nederland, over de signalen uit de praktijk die de Kinderrechtenhelpdesk ontvangt en de kinderrechten die hierdoor worden beïnvloed. Ze moedigt gemeenten aan om kinderrechten als uitgangspunt te nemen bij het ontwikkelen van lokaal beleid. Het Kinderrechtencollectief organiseerde deze bijeenkomst in samenwerking met de VNG.

De Kinderrechtenhelpdesk van Defence for Children Nederland geeft juridisch advies aan kinderen, ouders, professionals en andere betrokkenen. Het VN-Kinderrechtenverdrag vormt daarbij de leidraad. Dagelijks komen er signalen binnen over kwesties die direct de rechten van kinderen raken, zoals kinderen die zich niet gehoord voelen bij de scheiding van hun ouders, kinderen van ouders die met dakloosheid te maken hebben of klachten over jeugdhulp.

Economische dakloosheid en kinderrechten

Uit recent onderzoek van Kansfonds blijkt dat 18% van de daklozen in Nederland jonger is dan 18 jaar. Het groeiende aantal kinderen dat met dakloosheid te maken heeft is zorgwekkend. Vooral bij economische dakloosheid, waarbij gezinnen wel een inkomen hebben, maar geen huis, steeg het aantal meldingen bij de helpdesk sterk. Daarbij valt op dat de gevolgen van economische dakloosheid voor kinderen en hun kinderrechten onderbelicht blijven.

• Artikel 27: Ieder kind heeft recht op een toereikende levensstandaard. Daar valt ook het recht op huisvesting onder. Ouders hebben de primaire verantwoordelijkheid hiervoor te zorgen. De overheid ondersteunt ouders om hierin te kunnen voorzien.
• Artikel 9: Kinderen hebben recht op gezinsleven en mogen niet van ouders worden gescheiden, tenzij er wordt bepaald dat dit in het belang van het kind is. Financiële omstandigheden zijn geen grond om kinderen van hun ouders te scheiden
• In aanbeveling 24a van het VN-Kinderrechtencomité staat dat het moet worden verboden om kinderen uit hun gezinssituatie weg te halen op basis van de economische status van het betreffende gezin, waaronder het verblijf van ouders in de daklozenopvang.

Voorbeeldcasus

Een moeder met kinderen benaderde onze Kinderrechtenhelpdesk om advies, omdat zij al maanden geen huisvesting kon vinden. De gemeente beschouwt haar als zelfredzaam. Een ouder die zelfredzaam is, wordt in staat geacht zelf voor onderdak te kunnen zorgen, maar de situatie op de huizenmarkt maakt dit praktisch onmogelijk. Vanuit kinderrechtelijk perspectief kan per definitie geen sprake zijn van zelfredzaamheid wanneer een gezin met dakloosheid te maken heeft.

Hoogleraar kinderrechten Ton Liefaard: “We zien te vaak dat de rechten van kinderen niet op zichzelf worden bekeken. Dit is vaak geen kwestie van onwil, maar eerder van systemen en barrières. Wat ik soms mis, is de duidelijke verantwoordelijkheid: wie is er nu echt verantwoordelijk?”

De gemeente bood aan dat enkele kinderen bij familieleden en vrienden kunnen verblijven en de moeder in maatschappelijke opvang. Gelet op het VN-Kinderrechtenverdrag, is deze oplossing een schending van artikel 9 en artikel 27. Kinderen hebben namelijk het recht op een dak boven hun hoofd, samen met hun ouders. Bovendien is het in strijd met aanbeveling 24a van het VN-Kinderrechtencomité. Het scheiden van kinderen en ouders op basis van de economische status kan geen oplossing zijn. 

Jeugdhulp en de kwaliteit van zorg

De Kinderrechtenhelpdesk ontvangt ook signalen over jeugdhulp. Deze betreffen voornamelijk de kwaliteit van jeugdzorg, klachten tegen jeugdzorg en dat kinderen zich niet gehoord voelen.

• Artikel 5, in combinatie met artikel 18, stelt dat ouders de primaire verantwoordelijkheid hebben voor de zorg, begeleiding en opvoeding van het kind. De overheid doet er alles aan deze verantwoordelijkheid te respecteren en zorgt voor passende hulp en bijstand waar nodig.
• Artikel 12 gaat over het recht van het kind of zijn mening te geven over zaken die hem aangaan. Kinderen moeten in de gelegenheid worden gesteld gehoord te worden.
• In aanbeveling 25d stelt het VN-Kinderrechtencomité dat de kwaliteit van zorg in jeugdzorginstellingen beter gemonitord moet worden, waaronder betere bereikbaarheid van de landelijke Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd en vertrouwenspersonen.

Vertrouwenspersoon Jeugdstem kampt momenteel met lange wachttijden, waardoor kinderen en ouders niet altijd snel de steun krijgen die ze nodig hebben. Het Rijk en de VNG werken op dit moment aan de hervormingsagenda Jeugd/Toekomstscenario. Het doel is om de jeugdhulp toegankelijk en beschikbaar te maken voor de meest kwetsbare jongeren en gezinnen.

Aanbevelingen voor beleidsmakers

Te vaak worden kinderen gezien en behandeld als "objecten” die hulp en bescherming nodig hebben, in plaats van rechtssubjecten die recht op bescherming hebben. Het is daarom van groot belang om de hervormingsagenda Jeugd vanuit een kinderrechtenperspectief te benaderen. Tokat-Ozdemir adviseert: “Kijk naar de hervorming van jeugdzorg echt vanuit de kinderrechtenbril”. Dit stelt beleidsmakers, overheden en organisaties in staat om te evalueren of hun beslissingen kinderen positief of negatief beïnvloeden, met als doel de rechten en het welzijn van kinderen te beschermen en te bevorderen.

Daarnaast is het essentieel dat alle kinderen in Nederland gelijke toegang hebben tot jeugdzorg. Er zou een maatschappelijke dialoog moeten plaatsvinden om dit probleem effectief aan te pakken en de jeugdzorg toegankelijk te maken voor de meest kwetsbare groepen.

Ieder kind heeft recht op een veilige en liefdevolle omgeving waarin zijn of haar belangen altijd voorop staan en waarin zij worden erkend als zelfstandige dragers van hun eigen rechten. Gemeenten spelen hierin een cruciale rol. Bij het opstellen en uitvoeren van lokaal beleid moeten de rechten en meningen van kinderen altijd centraal staan.