Deze maand deed VN-secretaris-generaal António Guterres een nieuwe oproep aan onder andere Nederland om alles in het werk te stellen om vrouwen en kinderen van IS-strijders op een ‘veilige en waardige’ manier terug te halen uit Syrisch-Koerdische kampen. Hoewel het terughalen volgens Guterres een extreem complexe, uitdagende en gevoelige kwestie is, zorgt het voortduren van de onmenselijke situatie in de kampen voor groeiende wrok en wanhoop, waardoor risico’s op onveiligheid en instabiliteit toenemen. Defence for Children kan zich vinden in de oproep van de VN-secretaris-generaal en roept de Nederlandse overheid op om daadkrachtig op te treden en alle kinderen met een Nederlandse link zo spoedig mogelijk terug te halen.

Resolutie

Guterres’ pleidooi volgt op een in januari 2023 aangenomen resolutie van de Raad van Europa. Daarin staat dat kinderen van IS-strijders in principe samen met hun moeders of primaire verzorgers moeten worden gerepatrieerd. Staten hebben echter de mogelijkheid deze kinderen zonder hun ouder(s) terug te halen, als onderzoek uitwijst dat dit in het belang van het kind en de samenleving is. Dat vloeit in de eerste plaats voort uit het VN-Kinderrechtenverdrag (artikel 9 lid 1), waarin staat dat kinderen alleen van hun ouder(s) mogen worden gescheiden, tegen hun wil, als dat in het belang is van het betreffende kind. Daarnaast bepaalt het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens (EVRM, artikel 8 lid 2) dat iemands recht op familieleven kan worden ingeperkt in het belang van de samenleving als geheel, bijvoorbeeld als de nationale veiligheid in het geding is.

Motie

Op basis van deze resolutie dienden Kamerleden Pieter Omtzigt en Ingrid Michon-Derkzen (VVD) een motie in. Daarin verzoeken ze de regering het voorgaande als uitgangspunt van Nederlands beleid te hanteren. De motie werd, nadat Nederland eerder de resolutie al steunde, door de Tweede Kamer aangenomen. Ook het kabinet gaf aan zich erin te kunnen vinden. Defence for Children plaatst de kanttekening dat een dergelijke scheiding van kinderen van hun ouder(s) aanzienlijke emotionele en psychologische nood kan veroorzaken. Mocht het, nadat is vastgesteld dat dit in het belang van het kind en de samenleving als geheel is, noodzakelijk zijn om kinderen tegen hun wil zonder ouder(s) terug te halen, dan moet er in elk geval alles aan worden gedaan het contact tussen ouder(s) en kind in stand te houden (artikel 9 lid 3 VN-Kinderrechtenverdrag), tenzij dit in strijd is met het belang van het kind. 

Herstel en (her)integratie

Wat voorop hoort te staan is dat kinderen van ‘Syriëgangers’ met een Nederlandse link, dat wil zeggen met ten minste één ouder met de Nederlandse nationaliteit of ouders die langere tijd in Nederland hebben gewoond, op geen enkele wijze verantwoordelijk zijn voor het handelen van hun ouder(s) of de situatie waarin zij zich bevinden. Deze kinderen zijn slachtoffers, zoals ook Franc Weerwind, de minister van Rechtsbescherming, in een Kamerbrief schreef. Defence for Children vindt het van groot belang dat deze zeer kwetsbare kinderen na terugkeer kunnen opgroeien in een gezonde, veilige omgeving. Dit is eveneens belangrijk met het oog op het verminderen van de risico’s op mogelijke radicalisering. De Raad voor de Kinderbescherming speelt daarbij een grote rol, samen met het Landelijk Advies Team minderjarige Terugkeerders.

Scheiding van ouder(s)

Uit een recentelijk door Human Rights Watch uitgevoerd onderzoek blijkt dat veel van de teruggehaalde kinderen met succes (her)integreren in hun nieuwe gemeenschappen. Hoewel de overheid op grond van het VN-Kinderrechtenverdrag (inclusief de twee door Nederland geratificeerde Facultatieve Protocollen) verplicht is het herstel en de (her)integratie van kinderen van IS-strijders te bevorderen, hebben beleidskeuzes dit volgens de mensenrechtenorganisatie echter moeilijker gemaakt. In sommige gevallen hebben die keuzes zelfs geleid tot extra schade. Human Rights Watch wijst er daarbij op dat Nederland, net als sommige andere landen, kinderen na terugkeer onmiddellijk van hun moeders scheidt. Dit gebeurt vanwege onderzoek naar door hen gepleegde IS-gerelateerde misdrijven of de eventuele berechting daarvan.

Ook hier geldt dat een dergelijke scheiding bij kinderen aanzienlijke emotionele en psychologische nood kan veroorzaken. Mocht het scheiden van moeder en kind toch noodzakelijk zijn, dan moet er in elk geval alles aan worden gedaan het contact in stand te houden, tenzij dit niet in het belang van het kind is.

Daadkrachtig handelen vereist

Afgelopen jaar zijn 17 vrouwen van Syrië naar Nederland overgebracht om terecht te staan,39 kinderen kwamen mee. Volgens de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (AIVD) zijn er nu nog zo’n 150 kinderen met een Nederlandse link in de regio, onder wie kinderen die met hun moeder in een Syrisch-Koerdisch opvangkamp verblijven. Eerder aangevoerde gronden die het ‘we kunnen-niets-doen’-beleid volgens het kabinet rechtvaardigden, zijn vervallen. De al uitgevoerde succesvolle repatriëringen laten immers zien dat Nederland de hiervoor benodigde sterke internationale betrekkingen wel degelijk heeft.

Mede gezien het oordeel van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens van 22 september 2022 en uitspraken van het VN-Kinderrechtencomité, pleit Defence for Children ervoor alle achtergebleven kinderen met een Nederlandse link zo snel mogelijk uit de kampen te halen en naar Nederland te brengen, in principe samen met hun moeders of primaire verzorgers. We dringen aan op daadkrachtig handelen. Het is algemeen bekend in welke ondermaatse omstandigheden deze kinderen leven. Hun bescherming is te lang op zijn beloop gelaten, met het trieste gevolg dat zo’n 30 kinderen met een Nederlandse link inmiddels zijn overleden.

Meer informatie:

• Resolutie 2475 van de Raad van Europa van 23 januari 2023
• Motie Pieter Omtzigt en Ingrid Michon-Derkzen
• Kamerbrief minister van Rechtsbescherming van 1 november 2022
• Onderzoek Human Rights Watch van november 2022 “My Son is Just Another Kid”: Experiences of Children Repatriated from Camps for ISIS Suspects and Their Families in Northeast Syria"
• Rapport uitgebracht door Penal Reform International en onder andere Defence for Children International: ‘Bringing Children Home: A children’s rights approach to returning from ISIL’
• Nederland: een ‘Neverland’ voor kinderen van IS-strijders?