Nederlandse Staat gedagvaard namens kind om recht op onderdak
Op 3 november 2022 woonde Defence for Children bij het gerechtshof Amsterdam een zitting in hoger beroep bij. De gemeente Amsterdam dreigt in deze zaak de opvang van een kind en zijn moeder te beëindigen. Hierdoor lopen zij groot risico op straat te komen staan, aangezien zij geen netwerk hebben en onvoldoende financiële middelen om zelf onderdak te regelen. De zaak is bijzonder, omdat het kind de Nederlandse Staat heeft gedagvaard ter verdediging van zijn rechten. De uitspraak wordt verwacht voor 29 november 2022.
Het recht van het kind om veilig en gezond op te groeien
In het VN-Kinderrechtenverdrag staat dat kinderen het recht hebben veilig en gezond op te groeien. Het hebben van een dak boven het hoofd is een belangrijke voorwaarde hiervoor. Ouders zijn als eerste verantwoordelijk voor onderdak te zorgen, maar als dit niet lukt dan is de Staat verplicht hen hierin te ondersteunen. Helaas ontvangt Defence for Children, onder andere via de Kinderrechtenhelpdesk, al langere tijd zorgelijke signalen over gezinnen met kinderen die dakloos zijn of dreigen te raken. Hierdoor ontstaat een penibele situatie die kinderen belemmert in hun ontwikkeling.
Noodopvang tijdens de coronapandemie
Voor mensen die dakloos dreigen te raken, bestaat een mogelijkheid tot noodopvang. Zo kan vanuit een rustige basis worden gewerkt aan doorstroom naar een eigen woning. Toen de coronapandemie uitbrak, en iedereen verplicht thuis moest blijven, zijn tijdelijke extra opvangplekken gerealiseerd op basis van humanitaire gronden. Na de lockdown zijn deze tijdelijke plekken weer afgebouwd. Dit is ook de reden dat de gemeente de opvang van het gezin dat deze zaak heeft aangespannen, wil beëindigen.
Geen toegang tot maatschappelijke opvang
Naast noodopvang is het voor mensen die dakloos zijn of dreigen te raken, mogelijk te worden opgevangen in de maatschappelijke opvang. Welke mensen recht hebben op maatschappelijke opvang wordt geregeld door de Wet maatschappelijke ondersteuning uit 2015 (Wmo). Het probleem is echter dat een grote groep mensen als zelfredzaam wordt bestempeld. Zij hebben, buiten een huisvestingsprobleem, geen andere zware problematiek. Hierdoor vallen zij buiten de doelgroep van de Wmo. De gemeente neemt om die reden geen verantwoordelijkheid voor deze mensen. Volgens moeder en zoon is het de verantwoordelijkheid van de Staat te voorzien in onderdak voor het gezin, nu zij dit niet zelfstandig kunnen regelen.
De verplichting van de Staat
De Staat is in deze zaak van mening dat zij niet verplicht zijn te voorzien in onderdak voor een kind, als het de ouders niet lukt hiervoor te zorgen. De Staat meent dat het de primaire verantwoordelijkheid is van een ouder de rechten van haar of zijn kind te beschermen. Dat het moeder niet lukt haar kind onderdak te bieden, zou volgens de Staat vooral liggen aan het feit dat zij niet op voldoende woningen reageert. En dat zij onvoorbereid, zonder eerst huisvesting te regelen, naar Nederland is gekomen. Maar door de grote woningnood is het voor gezinnen met een lager inkomen haast onmogelijk huisvesting te regelen. Hierdoor ontstaat een onzekere situatie waarin kinderen worden belemmerd in hun ontwikkeling en in de uitoefening van hun recht op een toereikende levensstandaard.
Geen kind op straat
Defence for Children vindt het zeer problematisch dat gezinnen, omdat zij buiten de verschillende regelingen vallen, op straat komen te staan. De Staat neemt het standpunt in dat hij, buiten de Wmo, dit kind en zijn moeder niets verplicht is. Defence for Children en het kind zijn van mening dat er wel degelijk een recht bestaat op bescherming van het kind tegen dakloosheid. De Staat mag daarbij nooit gedragingen van ouders aan het kind tegenwerpen om zo onder zijn verplichting tot bescherming van de rechten van het kind uit te komen. We zien daarmee een kans voor het hof om de norm te bevestigen: een kind moet te allen tijde beschermd worden tegen dakloosheid en mag daarbij niet van haar/zijn ouder(s) worden gescheiden.
Bewuste ontruiming uit het laatste alternatief, de noodopvang, waardoor het kind bewust dakloos wordt gemaakt, is onmenselijk, onrechtmatig en in strijd met de rechten van het kind. Om deze boodschap nogmaals uit te dragen en te ondersteunen, woonde Defence for Children de zaak bij. Ook met ons onderzoek ‘Duurzame oplossing nodig voor dakloze gezinnen’ en de publicatie ‘Kinderrechten op straat’ vragen we extra aandacht voor de rechten van de groep kinderen die te maken krijgt met dakloosheid.