Uitspraken van rechters hebben gevolgen voor de toekomst van kinderen en jongeren. Daarom is het belangrijk dat jeugdrechters zich realiseren dat kinderen en jongeren een stem hebben en, op grond van het VN-Kinderrechtenverdrag, het recht hebben om te worden gehoord als het gaat om beslissingen die over hun leven gaan. Kindvriendelijke rechtspraak stond centraal in een onlangs afgerond project waarbij Defence for Children was betrokken. Het project werd gefinancierd door de Janivo Stichting en het vfonds, het Nationaal Fonds voor Vrede, Vrijheid en Veteranenzorg. De jongeren stelden na afloop van de gesprekken met de jeugdrechters een lijst op met punten om de kindvriendelijkheid van juridische procedures te verbeteren.

Kindvriendelijke rechtspraak

Volgens het VN-Kinderrechtenverdrag betekent kindvriendelijke rechtspraak dat kinderen en jongeren in staat moeten worden gesteld deel te nemen aan de juridische procedures waarbij ze zijn betrokken. Daarbij dient er volgens het VN-Kinderrechtencomité rekening te worden gehouden met leeftijd, gender en cultuur. Volgens de Child-friendly justice Guidelines is het daarbij van belang dat ze vanaf het allereerste contact en bij elke stap in het proces alle relevante en noodzakelijke informatie ontvangen. Die informatie hoort in begrijpelijke en niet-stigmatiserende taal te zijn opgesteld.

Met deze verplichtingen in gedachten is het van groot belang te weten hoe kinderen en jongeren het contact met Nederlandse jeugdrechters ervaren en of rechters wel echt luisteren naar wat zij (willen) zeggen. In het project gingen zeven ervaringsdeskundige jongeren tussen de 15 en 22 jaar en tweeëntwintig jeugdrechters, verbonden aan een Nederlandse rechtbank, in gesprek over de vraag hoe jeugdrechters kindvriendelijke rechtspraak zichtbaar onderdeel kunnen laten zijn van hun dagelijkse praktijk. Ze deden dit tijdens twee besloten reflectiebijeenkomsten, waarin de jongeren aan de hand van twee podcasts twaalf voor hen belangrijke onderwerpen aankaartten.

Een overzicht van de belangrijkste verbeterpunten met betrekking tot de twaalf tijdens de reflectiebijeenkomsten besproken onderwerpen staat onder dit bericht.

Verbeterpunten

Verbeterpunten zijn onder andere dat jeugdrechters kinderen en jongeren met respect en oprechte interesse, zonder vooroordeel, moeten benaderen. De jongeren verwachten van rechters dat er àchter het gedrag van een kind/jongere wordt gekeken. Ze zijn bovendien positiever als één rechter de regie houdt en zij deze rechter op de zitting terugzien. Ook moeten jeugdrechters goed uitleggen wat ze bedoelen en besluiten, en checken of het kind/de jongere écht heeft begrepen wat er is gezegd. Daarnaast vinden de jongeren het van belang dat de rechter de mening van het kind/de jongere bij het te nemen besluit betrekt, terugkoppelt in hoeverre die mening is meegewogen en uitlegt waarom die wel of niet is gevolgd.

Kindvriendelijke rechtspraak vereist volgens de jongeren ook dat jeugdrechters zich verdiepen in de culturele achtergrond van het kind/de jongere: niet alleen qua ‘afkomst’, maar ook wat betreft sociaaleconomische positie. Het ontbreekt anders aan een gemeenschappelijke taal, letterlijk en figuurlijk. Als het gaat om procedures op het gebied van het familie- of jeugdrecht, roepen de jongeren jeugdrechters op contact te maken met het betrokken kind/de jongere zelf en zich niet uitsluitend een oordeel te vormen op basis van het dossier en/of de mening van andere bij het proces betrokken (professionele) volwassenen.

Jongeren

De jongeren gaven na afloop aan te hebben ervaren dat zij niet de enige jongeren zijn die te maken hebben met volwassenen die hun leven dwingend kunnen bepalen. Het geeft zelfvertrouwen dat zij hun eigen ervaringen kunnen aanwenden ten voordele van andere jongeren en de Nederlandse rechtspraak. De betrokken jongeren hebben ideeën hoe een vervolgproject kan worden ontwikkeld. Samen met nieuwe jongeren - met ervaringen bij andere rechtbanken – willen ze reflectiebijeenkomsten organiseren met jeugdrechters van andere Nederlandse rechtbanken.

Jeugdrechters

Tijdens een evaluatiebijeenkomst gaven de aanwezige jeugdrechters aan onder de indruk te zijn van wat de jongeren hen te vertellen hadden. Ook zeiden ze geschrokken te zijn van het gebrek aan vertrouwen dat jongeren hebben in jeugdrechters en vooral van hun concrete voorbeelden daarbij. Zoals een jeugdrechter zei na het, voorafgaand aan de reflectiebijeenkomsten, beluisteren van de podcast: “Ik dacht even: Ik begin een bloemenstal. Ik stop ermee. Ik heb de podcast nu voor de derde keer geluisterd en ben weer geschrokken. Ik dacht toch echt dat wij het goed deden.”

Daarnaast gaven de jeugdrechters aan blij te zijn met de voorbeelden van wanneer communicatie tussen jeugdrechter en jongere wél goed ging. Eveneens is er trots bij hen dat dit team jeugdrechters de reflectiebijeenkomsten zo open is aangegaan. Ze zien de samenwerking graag terug als vast onderdeel van de opleiding en intervisie van rechters.

Meer informatie:

• Kort overzicht van het recht op betekenisvolle kinder- en jongerenparticipatie in juridische procedures
• Een overzicht van de belangrijkste verbeterpunten met betrekking tot de twaalf tijdens de reflectiebijeenkomsten besproken onderwerpen