Grote stap richting klachtrecht kinderen
Op 26 mei 2023 heeft het kabinet het principebesluit genomen om het klachtenprotocol (het Derde Facultatief Protocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag) te ratificeren. Defence for Children, dat al langer aandrong op ratificatie, heeft met vreugde kennis genomen van dit besluit. Als Nederland het klachtenprotocol inderdaad ratificeert, wordt de rechtspositie van kinderen in Nederland flink versterkt. Kinderen kunnen dan bij het VN-Kinderrechtencomité klagen over een schending van hun rechten. Landen zoals België, Denemarken. Duitsland, Frankrijk en Spanje gingen Nederland al voor.
Weegmoment
Het kabinet gaf schriftelijk aan eerst te beginnen met de ratificatie van het klachtenprotocol bij het VN-Verdrag handicap. Het klachtenprotocol dat hoort bij het VN-Verdrag voor de sociale en economische rechten wordt nu niet geratificeerd. De ratificatie van het klachtenprotocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag start zodra het ratificatieproces van het klachtenprotocol bij het VN-Verdrag handicap is afgerond. Maar, zo schrijft het kabinet, voordat daarmee wordt begonnen, moet er eerst een expliciet weegmoment plaatsvinden. Hoewel het principebesluit daarbij niet ter discussie wordt gesteld, kan de informatie naar aanleiding van het ratificatieproces van het klachtenprotocol bij het VN-Verdrag handicap, inclusief uitvoeringstechnische, juridische en financiële aspecten, volgens het kabinet wel degelijk leiden tot een ander besluit.
Werking klachtenprotocol
Na ratificatie van het klachtenprotocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag wordt het voor kinderen in Nederland, dat wil zeggen voor iedereen onder de achttien jaar, mogelijk om een klacht in te dienen bij het VN-Kinderrechtencomité. De procedure is kindgericht, bijvoorbeeld door het gebruik van kindvriendelijke taal en het hanteren van kortere termijnen dan in nationale procedures. Kinderen die vinden dat de Nederlandse Staat hun rechten heeft geschonden en die alle mogelijke nationale (rechterlijke) procedures volledig hebben doorlopen, kunnen het VN-Kinderrechtencomité vragen een oordeel te geven over die mogelijke schending. Ze kunnen zich daarbij beroepen op alle bepalingen die in het VN-Kinderrechtenverdrag staan, ook als die niet kunnen worden ingeroepen voor de Nederlandse rechter. Het oordeel van het comité is gezaghebbend en heeft (politieke) betekenis, maar is juridisch niet bindend.
Volgende stap
Het recente kabinetsbesluit is mede gebaseerd op de voorlichting van de Raad van State van 4 juli 2022 waarin staat dat ratificatie van de (drie) klachtenprotocollen zowel de mondiale bescherming van mensenrechten in het algemeen, waaronder kinderrechten, als de internationale rechtsorde versterkt. Het principebesluit omtrent de ratificatie van het klachtenprotocol bij het VN-Kinderrechtenverdrag is de eerste grote stap in de versterking van de rechtspositie van kinderen in Nederland. Toch is de opdracht voor Nederland hiermee niet volbracht. Een van de voorwaarden om een klacht als kind of jongere onder de achttien jaar bij het VN-Kinderrechtencomité behandeld te krijgen, is dat alle mogelijke (rechterlijke) procedures in Nederland moeten zijn doorlopen. Dit is in het Nederlandse rechtssysteem niet altijd even makkelijk. Denk bijvoorbeeld aan zaken op het gebied van het personen- en familierecht, waar kinderen vaak een zeer beperkt aantal eigen rechtsingangen hebben. Het is de vraag hoe het VN-Kinderrechtencomité daarmee om zal gaan. Het is daarom van belang dat het kabinet dit soort belemmeringen meeneemt tijdens het aangekondigde weegmoment en gedurende het ratificatieproces.
Direct na de zomer van 2023 geeft het kabinet een nadere en specifieke reactie op de voorlichting van de Raad van State.