Op dinsdag 10 oktober vond in New York een paneldiscussie plaats over uitbuiting en seksueel misbruik van kinderen in de context van reizen en toerisme. Aanleiding voor de discussie was het recent gepubliceerde rapport van de speciale VN-rapporteur op het gebied van verkoop, seksuele uitbuiting en seksueel misbruik van kinderen, Mama Fatima Singhateh. Haar bevindingen en belangrijke aanbevelingen zijn tijdens de bijeenkomst besproken. Een scala van sprekers uit diverse sectoren kwam aan het woord, waaronder Carrie van der Kroon van Defence for Children-ECPAT. Zij presenteerde een casestudy over het reguleren van weeshuistoerisme vanuit Nederland, dat was geproduceerd door Defence for Children-ECPAT in samenwerking met het Better Care Network Netherlands (BCNN).

Nederland erkent schadelijke effecten van weeshuistoerisme

Nederland is voor deze casestudy geselecteerd als een land dat vrijwilligers uitzendt naar weeshuizen en dat de risico's voor kinderen in verband met deze vorm van toerisme heeft onderkend. In 2018 diende de VVD met een initiatiefnota over weeshuistoerisme in, dat werd gevolgd door een rondetafelgesprek voor Kamerleden. Naar aanleiding hiervan liet de overheid een onderzoek uitvoeren naar de schaal van het probleem en maatregelen die de overheid zou kunnen nemen. Het onderzoek werd gepubliceerd in 2020. Sindsdien is het dossier ‘weeshuistoerisme’ ondergebracht bij het ministerie van Buitenlandse Zaken die activiteiten rondom het dossier coördineert, en wordt vrijwilligerswerk in weeshuizen ontmoedigd in de reisadviezen op de website van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Ook is er onderzoek ingesteld naar de uitvoerbaarheid van enkele van de aanbevelingen uit het onderzoek.

Defence for Children – ECPAT juicht de initiatieven van de overheid toe, maar er zijn ook nog belangrijke stappen te zetten. “Wij juichen toe dat de het dossier ‘weeshuistoerisme’ is ondergebracht bij het ministerie van Buitenlandse Zaken en dat zij weeshuistoerisme ontmoedigen in hun reisadviezen. Toch zien wij nog wel een leemte. Er is geen regelgeving voor aanbieders van vrijwilligersreizen, zoals een verplichte VOG, voorwaarden voor de inschrijving van kindgerichte stichtingen bij de Kamer van Koophandel en voorwaarden voor de ANBI-status. Ook worden maatregelen om te voorkomen dat veroordeelde kindermisbruikers met een hoog risico op herhaling uitreizen te weinig ingezet”, aldus Carrie van der Kroon.

Resultaten casestudy

Uit gesprekken met deskundigen blijkt dat de overheid zelfregulering promoot onder de zogenoemde kleinschalige particuliere initiatieven. De meeste vrijwilligers worden gezonden door deze initiatieven, vaak van individuele particulieren of lokale (geloofs-)gemeenschappen in Nederland, die met de beste bedoelingen een weeshuis opzetten of een stichting in Nederland die een weeshuis in het buitenland financieel ondersteunt. Zelfregulering is echter moeilijk gebleken in een sector die gefragmenteerd is en waar een branchevereniging ontbreekt.

Een mooi initiatief is de pledge #EveryChildAFamiliy, dat door meer dan 65 particuliere initiatieven is onderschreven, waarin zij beloven om ervoor te zorgen dat kinderen in gezinnen opgroeien in plaats van in instellingen. Dat is echter nog een druppel op de gloeiende plaat, aangezien uit het onderzoek in opdracht van de overheid blijkt dat er in Nederland tussen de 1.430-1.730 particuliere initiatieven zijn die vrijwilligers naar residentiële instellingen met kinderen sturen. Deskundigen zagen ook dat terminologie veranderd is na de negatieve publiciteit over weeshuistoerisme. Vage termen en uitleg zorgen ervoor dat het niet goed te achterhalen is of onervaren vrijwilligers worden gestuurd naar instellingen waar kinderen permanent verblijven. Deskundigen waren het erover eens dat structurele aandacht voor het onderwerp nodig is, zoals met de campagnes van het BCNN ‘stop weeshuistoerisme’ en ‘Wees Wijs’. De overheid heeft aangegeven ook een campagne te willen gaan starten.

Voorkomen van kindermisbruik in weeshuizen

Nederland heeft wettelijke instrumenten of maatregelen beschikbaar om te voorkomen dat veroordeelde kindermisbruikers met een hoog risico op recidive naar het buitenland reizen, maar een onderzoek naar deze instrumenten concludeerde dat deze zelden worden gebruikt. Dit heeft te maken met de risicoanalyse die niet is geënt op het risico op kindermisbruik in het buitenland. Het ministerie van Justitie en Veiligheid heeft hiervoor een onderzoek ingesteld. Ook is een VOG geen verplichting als mensen via een Nederlandse stichting vrijwillig met kinderen in het buitenland gaan werken.

Bij de bijeenkomst in New York spraken ook de Verenigde Staten, een land dat ook vrijwilligers naar het buitenland zendt en Bolivia en Cambodja, beiden ontvangende landen van dergelijke vrijwilligers. Zij legden uit welke impact het ongekwalificeerde vrijwilligerswerk door buitenlandse reizigers en toeristen op kinderen heeft.

Het event en de participatie van Bolivia en Nederland is mede mogelijk gemaakt door de financiering van het Ministerie van Buitenlandse Zaken aangaande de internationale bestrijding van seksuele uitbuiting. Defence for Children – ECPAT werkt hiertoe samen in een alliantie genaamd Down to Zero met Terre des Hommes (lead), Plan International, Conexión, CRC Asia en Free a Girl.

Meer informatie:

• Rapport van de Special Rapporteur on the sale, sexual exploitation and sexual abuse of children, Mama Fatima Singhateh 
• Casestudy over de Nederlandse situatie en aanpak
• Casestudy uit Ierland over standaarden voor kinderbescherming
• Casestudy uit Cambodja rondom kinderhandel en weeshuizen
• ECPAT International pagina over event met rapporten en video’s