Helemaal jezelf mogen zijn op school: een kinderrecht

Enes van 12 kreeg straf van zijn juf omdat hij Turks, zijn thuistaal, gebruikte op school, staat in de Volkskrant van 18 februari. Hij moest in de pauze binnenblijven en een pagina uit het woordenboek Nederlands overschrijven. Enes heeft moeite met Nederlands. Tegenwoordig spreekt 33%-50% van alle leerlingen in het onderwijs thuis een andere taal naast het Nederlands (SLO 2018). Dit wordt helaas veelal gezien als een beperking voor het leren van goed Nederlands en de veroorzaker van een ‘taalachterstand’. Rutu Foundation verzamelt al jaren verhalen en signalen en het is bekend dat veel scholen een exclusief taalbeleid voeren (soms expliciet vastgelegd in het Schoolreglement), waarbij het ook voorkomt dat er wordt gestraft. Enes is niet de enige die strafregels moet schrijven om deze reden. Ook ouders worden vermaand om op school, maar ook thuis, de thuistaal niet te spreken. Dit wordt nauwelijks gemeld bij officiële instanties en meldpunten.

Institutioneel racisme: onzichtbaar en ongrijpbaar

We horen de laatste tijden steeds meer over institutioneel racisme. En hoe onzichtbaar en ongrijpbaar dit is. Afgelopen zomer zocht ik naar data aangaande racisme tegen kinderen. Dat lijkt nóg onzichtbaarder. Het verbod op en bestraffen van het spreken van thuistalen door leraren en scholen is een zeldzaam inkijkje in institutioneel racisme tegen kinderen. Het VN-Kinderrechtenverdrag bepaalt dat dat dit niet mag. Volgens artikel 30 mogen kinderen hun recht om de thuistaal te spreken niet ontzegd worden. Zij mogen dus al helemaal niet bestraft worden voor het spreken van hun thuistaal. Uiteraard is het ontzettend belangrijk voor kinderen dat zij Nederlands leren, voor hun toekomst. Ik vind het echter moeilijk te begrijpen dat veel goedbedoelende leraren, schooldirecteuren en andere mensen in Nederland nog altijd in de mythe geloven dat een exclusieve focus op het Nederlands het beste is voor de (taal-)ontwikkeling van het kind.

Thuistaal helpt bij verwerven Nederlands

Uit onderzoeken blijkt al jaren dat de thuistaal juist kan helpen in het verwerven van het Nederlands. En dat is eigenlijk best logisch, want stel dat je een moeilijke som moet oplossen in een taal die je niet kent, dan is het fijn als je even kunt terugvallen op je thuistaal om er voor te zorgen dat je begrijpt wat de bedoeling is van de opdracht. Deze mogelijkheid om even te ‘overleggen in de thuistaal’ wordt veel kinderen echter ontnomen. Zij krijgen dus een dubbele en moeilijke opdracht: ze moeten én de opdracht ontcijferen en mogen hun ’hulpstuk’, de thuistaal, niet gebruiken. Meertaligheid is niet de veroorzaker van allerlei achterstanden en ongelijkheid, maar de manier waarop men in Nederland aankijkt tegen meertaligheid. In dezelfde week als het Volkskrant-artikel was het de Internationale Dag voor de Moedertaal. Dit jaar heeft de VN, toevallig of niet, gekozen om de focus te leggen op taalinclusie, zowel in de klas als in de maatschappij. Hoofd van UNESCO Audrey Azoulay: “dit is essentieel, omdat wanneer 40% van de wereldbevolking geen toegang heeft tot onderwijs in de taal die ze het beste spreken of begrijpen, dit hun leren hindert […]. Dit jaar focussen we daarom op meertalige educatie vanaf de vroege kindertijd, zodat voor kinderen hun moedertaal altijd een pluspunt is.”

Ontwikkelingsschade kind

Het verbieden en zelfs bestraffen van het gebruik van de thuistaal leidt ook nog tot schade aan de sociale, emotionele en cognitieve ontwikkeling van kinderen (Mary & Young 2017; Godley 2006; Agirdag 2017). Zij leren en ervaren dat hun taal en daarmee een deel van hen, niet goed is, minderwaardig, iets om je voor te schamen. Het werkt dus compleet averechts. En het is onnodig; het initiatief de Language Friendly School biedt handvatten en een netwerk aan scholen die al een inclusief taalbeleid voeren of daar een start mee willen maken. Kinderen die op school hun voorkeurstalen bij het leren mogen inzetten, kunnen juist hun volledige leerpotentieel benutten. Dat versterkt hun cognitieve ontwikkeling én stimuleert het leren van de schooltaal. Meertaligheid is dus niet een beperking, maar juist een kracht.

Ikzelf ben ‘slechts’ met Nederlands opgevoed, wat ik best jammer vind. Ik heb hard moeten werken om meerdere talen te leren begrijpen en spreken. Ik was altijd een beetje jaloers op de kinderen die toegang hadden tot andere talen vanwege hun (migratie-)achtergrond. Een meertalige school blijkt ook goed voor ééntaligen te zijn, je krijgt immers wat meer van de wereld mee en leert daardoor ook beter de grammatica van het Nederlands, omdat je meer kunt vergelijken. Een aantal politieke partijen wil na de verkiezingen institutioneel racisme aanpakken, blijkens hun verkiezingsprogramma’s. Ik zal er op letten dat kinderen hierbij niet worden vergeten. Maar neem vooral ook een kijkje op onze Kieswijzer Kinderrechten, waar discriminatie als thema is opgenomen. Laat kinderen welkom zijn op school, inclusief de identiteit en taal die zij mee brengen.