De Inspectie Justitie en Veiligheid en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (hierna: de inspecties) vragen in een brandbrief aan Eric van der Burg, de Staatssecretaris voor Justitie en Veiligheid, actie om het welzijn en de veiligheid van kinderen in de asielopvang snel te verbeteren. Kinderen zijn de dupe van de crisis in de opvang, zo concluderen de inspecties.

Een belangrijke oorzaak van deze druk is het gebrek aan doorstroom van statushouders naar gemeenten, die behalen niet hun wettelijke taakstelling voor de huisvesting van statushouders. Op 30 mei 2022 waren er 14.201 statushouders die in locaties van het COA wachtten op huisvesting in een gemeente.

Kwaliteit van opvang door de ondergrens

Volgens COA zakt de kwaliteit van de opvang op deze wijze door de ondergrens van leefbaarheid en veiligheid, waardoor de menselijke maat voor zowel bewoners van het COA maar ook voor de medewerkers niet meer gewaarborgd is. COA heeft grote problemen om locaties van gekwalificeerd personeel te voorzien. Het wrange is dat als de uitstroom van statushouders beter zou verlopen ook het zoeken, inwerken en begeleiden van nieuwe medewerkers niet nodig is, aldus de inspecties.

In totaal verblijven 8801 begeleide kinderen en 1450 alleenstaande minderjarigen in de asielopvang. Van deze kinderen zijn er respectievelijk 4175 (47%) en 131 (bijna 10%) statushouder. De uiterlijke termijn waarbinnen een statushouder een woning moet kunnen betrekken is 14 weken, maar honderden van hen wachten zelfs al meer dan een jaar.

Vanwege de ernst en het voortduren van de signalen en berichten, hebben de inspecties besloten om een specifieker beeld te vormen van de situatie van kinderen in de asielopvang, de inspectie sprak hiervoor ook met Defence for Children. Zij constateren dat het dagelijks leven van kinderen van erbarmelijke kwaliteit is. Onveiligheid, onvoldoende aandacht, gebrek aan begeleiding en slechte leefomstandigheden kunnen voor langdurige ontwikkelingsschade zorgen.

Snel verbetering nodig van situatie van om verdere schade te voorkomen

De inspecties vinden het van belang dat de situatie van kinderen snel verbeterd wordt. Hoe langer deze situatie duurt, hoe schadelijker dat kan zijn voor hun ontwikkeling, zoals ook blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. Uit een eveneens vandaag gepubliceerde Quickscan van Werkgroep Kind in AZC blijkt eveneens dat kinderen in de noodopvang aantoonbare ontwikkelingsschade oplopen en dat deze kinderen onvoldoende toegang tot onderwijs en zorg hebben. 

“De situatie voor kinderen in de asielopvang is onaanvaardbaar en moet snel veranderen. Er is echt snel actie nodig om verdere ontwikkelingsschade bij kinderen te voorkomen", zegt Sander Schuitemaker, juridisch adviseur kinderrechten en migratie. "De Werkgroep Kind in azc pleit er daarom al langer voor om kinderen en gezinnen met voorrang door te plaatsen naar kindvriendelijke, en bij voorkeur kleinschalige, opvang zodat zij in rust en veiligheid tot zichzelf kunnen komen en niet verder worden beschadigd.“

Inzet staatsnoodrecht

De inspecties bepleiten het staatsnoodrecht dat wordt ingezet voor de opvang van Oekraïners ook te gebruiken voor andere groepen. Op grond van het noodrecht kunnen opvangplekken bij gemeenten worden afgedwongen. Waar voor de opvang voor Oekraïners duizenden plekken leeg staan, zit de opvang voor alle andere mensen juist overvol. Zij wijzen op de plicht van Nederland om de rechten uit het VN-Kinderrechtenverdrag te eerbiedigen. Nederland heeft de plicht om asielzoekerskinderen extra te beschermen (artikel 22 IVRK) en hun rechten te waarborgen zonder discriminatie van welke aard dan ook, inclusief op grond van nationale, etnische of maatschappelijke afkomst (artikel 2 IVRK).

De risico’s die kinderen en jongeren momenteel lopen in de reguliere asielopvang vanwege de capaciteitsproblematiek maken het naar het oordeel van de inspecties niet langer mogelijk te wachten op de eventuele uitkomsten van de huidige ‘gezamenlijke verantwoordelijkheid’ van landelijke, regionale en lokale overheden om tot een oplossing te komen.

Afgelopen vrijdag werd bekend dat de nationale crisisstructuur doorstroom migratieketen geactiveerd wordt, gecoördineerd door de Nationaal Coördinator Terrorisme en Veiligheid (NCTV). De verslechterende situatie in de opvang maakt het noodzakelijk dat op hoog ambtelijk en politiek-bestuurlijk niveau coördinatie en besluitvorming ten aanzien van doorstroom in de migratieketen plaatsvindt.